»Dat passt doch allerbest«, weer de eerst Gedanke, de mi in’n Sinn keem, as ik höört heff, dat dat Ohnsorg-Theoter Wolfgang Borchert sien Stück Draußen vor der Tür ›plattmaken‹ wull. Nu heff ik mi dat ankeken un finn dat jümmers noch. Man ehr ik op dat Stück ingah, mutt ik kort vertellen, wat Borchert egentlich mit Nedderdüütsch to doon hett. Quickborn-Lesers weet jo wiss, dat Borchert sien Moder Hertha en plattdüütsche Schrieversche weer, un nich blots dat, se is ok Liddmaatsche vun uns Vereen ween. Se keem ut de Veerlannen un hett en ganzen Barg Geschichten schreven, sogor en besünners lange (meist so lang as en Roman) – Barber Wulfen – de eerst 1996 rutbröcht worrn is. De eerste plattdüütsche Geschicht hett se al 1927 schreven un ehr eerst Book – Sünnroos un anner Veerlanner Geschichten – keem 1934 rut as Nummer 48 vun de Quickborn-Böker. In de Dörtiger Johrn hett se ehr Geschichten ok in’t Radio vördragen, bet de niegen Machthabers ehr op’n Kieker harrn. En Naversche – Frau Kramer, die weiter nichts ist als Frau Kramer (wi kennt ehr ut Wolfgang Borchert sien Stück) – harr ehr denunzeert. Hertha Borchert höör mit dat Schrieven op, as ehr Söhn ut’n Krieg torüchkamen weer un se em plegen müss. He weer dootkrank, liekers hett he blots een Week bruukt, bet he dat Stück fardig harr. Dat weer in’n Harvst 1946. He hett op Hoochdüütsch schreven, man in sien Öllernhuus in Eppendörp is af un an wiss ok Platt snackt worrn. NDR-Autorin Ada-Verena Gass hett nämlich de Sporen vun’t Plattdüütsche in Borchert sien Texten ünnersöcht un rutfunnen, dat sien Spraak – sien typischen Borchert-Sound – op dat Plattdüütsche torüchtoföhren is, dat he in sien Kinnertiet höört hett.

Man worüm geiht dat denn nu in dat Stück? Ünneroffizier Beckmann kümmt torüch ut’n Krieg, na mehr as dusend Daag – dorbi harr dat Riek jo egentlich dusend Johrn hollen schullt – un sien Fro hett gor nich mehr inplaant, dat se em lievhaftig weddersehn warrt. Se hett nu en annern Mann. Un Beckmann hett en stiev Knee un kann ok nich mehr so richtig sehn. Mit sien opmalten Gasmaskenbrill süht he ut as’n Gespenst. He will sik in de Elv störten, man de spuckt em wedder ut un schimpt: Du Rotznees vun’n Sülvstmöörder. Nee, höörst du! Glöövst du, blots wiel dien Fro nich mehr mit di spelen will, wiel du hinken musst un dien Buuk gnurrt, dorüm kannst du hier bi mi ünner’n Rock krupen? Eenfach so in’t Water jumpen? – Beckmann mutt sik allerhand anhören: Küken, Gröönsnavel, Lehrling, Anfänger, Mamajitt, Schietbüdel, Schiethammel – dat weer wiss nich swoor to översetten för Cornelia Ehlers. Borchert sien Sätz sünd meist kort un piert sik rin in de Gedanken vun’t Publikum.

Dat Stück fangt an as en Höörspeel mit verscheden Geräuschen. Wi höört den Hoben un de Elv. Dat is wiss en Hommage an de eerste Fassung vun Borchert sien Stück, de in’n Februor 1947 in’n NWDR utstrahlt worrn is, ehr Ida Ehre dat Stück en dreeveerdel Johr later in de Hamborger Kammerspelen inszeneert hett. Domals, bi de Uropföhren an’n 21. November weren övrigens ok Helmut Schmidt un sien Fro Loki in’t Publikum. Ingo Putz, de nu in’t Ohnsorg-Theoter Regie föhrt hett, hett dat Stück mit ganz eenfache Mittel ümsett. Bi em sünd blots dree Schauspelers op de Bühn (een Fro und twee Keerls), twee Mikrofone, en Barg Matratzen (14 Stücker) un lütt beten Krimskrams. Merrn mang ut den Matratzenbarg dückert opmal en Keerl op – Beckmann (Holger Dexne) – un snackt Platt: Woneem bün ik? Ach du leve Tiet, woneem bün ik denn hier? – He is an’n Elvstrand in Blanknees un warrt dor vun en Deern funnen, de em mitnimmt to sik na Huus. De Deern snackt blots Hochdüütsch un wunnert sik: Sie reden aber sehr komisch. Man de Spraak is nich de eenzig Ünnerscheed twüschen de beiden: Se is jung un he is olt, se is schier un he is schietig, se is toversichtlich un he is levensmööd. – Of dat wol goot geiht mit de twee?

Dexne is jümmers blots Beckmann, man de annern Schauspelers (Birte Kretschmer un Oskar Ketelhut) hebbt mehrere Rullen. Se kommenteert ok dat Geschehen op de Böhn, jüst so as de stage director dat maakt hett in Thornton Wilder sien lütt Stück Our Town (1938, dt. Unsere kleine Stadt), dat in de Nakriegstiet oftins opföhrt worrn is.

De Deern wischt Beckmann sien Brill af un denn warrt dat opmal ganz liesen un still, as wenn de Tiet stahnbleven is! Man sien Geweten lett Beckmann keen Roh. He mutt en wichtigen Besöök maken. He geiht na den Oberst hen un vertellt em vun en schrecklichen Droom. De Oberst fraagt em, worüm he sik Gedanken maken dä un worüm he nich Offizier worrn is, un Beckmann seggt, dat sien Stimm to liesen weer. – Man nu is se luut noog, finn ik, un he süht ok allens ganz kloor dör sien ole Gasmaskenbrill. Blots in’n Droom, dor hölpt em de Brill nich. He dröömt jümmers densülven Droom, dor steiht en snaakschen Muskant un speelt op en Riesenxylophon. De Mann süht ut as en fetten General un dat Bloot löppt em in twee brede rode Striepen de Büx daal, un de Holtstücken vun sien groot Xylophon sünd gor nich ut Holt, nee, de sünd ut Knaken un he speelt mit lange, dünne Armprothesen. Un wenn he mit dat Spelen anfangt, staht de olen Kameraden op ut de Massengräver un ehr blödig Stöhnen stinkt bet to’n witten Maand. Un denn wacht Beckmann jeed Nacht op mit en Schrie. Ünneroffizier Beckmann hett nämlich de Verantwortung hatt för ölven Suldoten, de nu all doot sünd. He will blots noch slapen, man he kann nich, ofschoonst dor jo en ganzen Barg Matratzen op de Böhn liggt, för jeedeen Suldat een. He will de Verantwortung torüchgeven, man de Oberst will se nich hebben un lacht em blots ut: Waschen Sie sich. Machen Sie sich menschlich. Beckmann will blots slapen. Dor sünd so vele Matratzen op de Böhn, man he findt keen Roh, he mutt eerst de Verantwortung loswarrn: Slaapt Se nachts goot? fraagt he den Oberst, man he fraagt ok dat Publikum. Wokeen hett denn de Verantwortung för de Kriege in de Welt? Dat sünd doch nich blots de Politikers, dat sünd all de Lüüd, de mitmaakt oder de wegkieken doot. Opmal hett Beckmann en Pistool in de Hand un schütt den Oberst doot.

Sien neegste Statschoon is de Zirkusdirektor. De süht ut as de Singer Elton John, hett en Glitterjack an un dree Brillen, man he will Beckmann keen dorvun afgeven. He bruukt se all sülven, seggt he: een för de Arbeit, een för’t Utgahn un een för de Bühn. Sogor de Kohlkopp, de al en ganze Tiet lang op de Bühn liggt, hett en Brill op – dat is verdüwelt lustig! De Direktor gifft Beckmann en Chanc’ bi em vörtospelen, man he kann nich lachen över sien Optritt un dat Leed, dat Beckmann singen deit: Tapfere kleine Soldatenfrau – / Ich kenn das Lied noch ganz genau, / das süße schöne Lied. / Aber in Wirklichkeit: War alles Schiet! (»Schiet« heet dat övrigens ok bi Borchert in’t Original). Beckmann fehl de Afstand, seggt he. Wer will denn heute etwas von der Wahrheit hören? – Borchert hett dat Stück denn ok den Ünnertitel geven Ein Stück, das kein Theater spielen und kein Publikum sehen will. De Wohrheit wüllt de Lüüd nich hören. Wohrheit un Kunst hebbt nix mitanner to doon. Mit de Wohrheit kümmst du nich wiet. Mit de Wohrheit büst du bi de Lüüd ünnerdör. Keen will vundag al wat vun de Wohrheit weten? – Dat reegt Beckmann bannig op! Wenn he seggt: Ik bün blots Beckmann, vörn »B«, achter »Eckmann«, schall een villicht ok an Heinrich Eckmann dinken, de 1940 mit 46 Johrn in Hohenwestedt storven is. Mit Eckmann sien politische Instellung hett Borchert denn man rein gor nix an’n Hoot hatt. Een bruukt sik blots den Roman Der Stein im Acker (1937) antokieken, denn weet een Bescheed. Beckmann is so’n Steen, de dor nich henhöört in de düütsche Nakriegssellschop, he mutt buten blieven. Beckmann warrt to’n tweten Mal to’n Möörder –  un dat is dütmal nich blots en Kohlkopp, den dat an’n Kragen geiht. De Direktor warrt afmurkst.

Beckmann besinnt sik op sien Öllern, man in dat Huus, wo se wohnen dään, sünd nu frömde Lüüd introcken. He kümmt dor an’n Wiehnachtsdag an. Stille Nacht, heilige Nacht. Wi seht en Fro, de bi de Huusarbeit is, se kehrt de Reste vun’n Kohl tosamen un hangt de Plünn op de Lien. Of dat wull en Porträt vun Borchert sien Moder is? Is dat nich. Dat is en Porträt vun Fro Kramer, de Naversche. Beckmann höört, dat sien Öllern in Ohlsdorf ankamen sünd, in Kapell 5. Dor baven sünd de dree Endstatschonen vun Hamborg: In Fuhlsbüttel das Gefängnis, in Alsterdorf die Irrenanstalt. Und in Ohlsdorf der Friedhof. Un Beckmann höört ok, dat sien Vader sik sülven »entnazifiziert« hebben schall, Gashohn opdreiht un Kopp in’n Oben.

Ik hool dat nich ut! Ik hool dat nich ut! Ik hool dat nich ut! – Beckmann seggt dat dreemal un wi nimmt em dat af. Dreemal is he nu al to’n Möörder worrn. He hett den Oberst dootschoten, den Direktor afmurkst un Fro Kramer den Hals ümdreiht. Oder is dat allens blots en Droom west? – Keen passt op uns op, dat wi keen Möörder warrt? Wi warrt jeedeen Dag dootmaakt, un jeedeen Dag maakt wi sülvst een doot! Wi gaht jeedeen Dag an en Moord vörbi! Un de Möörder Beckmann höllt dat nich mehr ut, dootmaakt to warrn un Möörder to sien. Un he schreet de Welt in’t Gesicht:ik starv!

Opmal fallt Beckmann ut sien Rull un wesselt de Spraak. He snackt Hoochdüütsch: Mach mal Licht an. De leve Gott snackt nu Platt – wi harrn dat doch jümmers ahnt, dat he en Plattdüütschen is – un ok de Doot snackt platt. Dat gifft en Snelldörchloop op Hoochdüütsch, för de Lüüd, de vörher nich allens verstahn hebbt. So kriegt se tominnst dat Wichtigste mit. Un denn sünd dor Stimmen, de roopt Beckmann. Un Beckmann kümmt torüch op de Bühn. He snackt nu ok wedder platt. Man de Jasegger, de Annere, de em an’n Anfang vun’t Stück Tospruch geven hett, is nich mehr dor. Gifft denn nüms en Antwoort? – dat is de Fraag, de Beckmann to’n Sluss an’t Publikum richt un he mutt nich lang op de Antwoort luern. De Antwoort kümmt stantepee: en dunnern Bifall för dat Stück un de Schauspelers.

Dinkt dor mal över na: Jüst so as Beckmann in Borchert sien Stück utsloten worrn is, is na den Krieg bi vele Lüüd de plattdüütsche Spraak »buten vör de Döör« bleven. Oftins wurr se blots noch op de Straat snackt. Cornelia Ehlers hett düsse Spraak mit ehr nedderdüütsche Fassung nu wedder rinhoolt in de gode Stuuv vun’t Ohnsorg-Theoter un wi köönt uns bi ehr, den Regisseur un de dree Schauspelers bedanken, dat se dat so fein henkregen hebbt.

 

BUTEN VÖR DE DÖÖR – DRAUSSEN VOR DER TÜR

Regisseur Ingo Putz

Schauspiel von Wolfgang Borchert

Plattdüütsch vun Cornelia Ehlers

Holger Dexne – Beckmann

Birte Kretschmer – Die Elbe, Mädchen, Frau Kramer, Frau, Tod, der Andere

Oskar Ketelhut – Der Einbeinige, Oberst, Direktor, Gott, der Andere

Theaterprojekt im Ohnsorg Studio

Premiere

17. 3. 2018, 19 Uhr

Spieldauer 90 Minuten ohne Pause

 

Heft Artikel von: Thomsen, Heiko